Afgelopen oktober reide Politica samen met een aantal afgevaardigden van de Nederlandse politieke vrouwennetwerken af naar Madrid voor een kennisuitwisseling. Eén van de deelnemers was Anna Bomhof, voorzitter van Rooie Vrouwen (het politieke vrouwennetwerk van de Partij van de Arbeid). Ze schreef een gastblog voor Politica waarin ze haar ervaring en opgedane kennis deelt:
Van 2 tot 5 oktober was ik op studiereis in Madrid, op uitnodiging van alliantie Politica. Ik reisde samen met de alliantiepartners Stem op een Vrouw, WO=MEN Dutch Gender Platform, de Nederlandse Vrouwen Raad en Emancipator, plus de vrouwennetwerken van GroenLinks (Femnet), CDA (CDAV) en Volt (Vrouwen van Volt). Doel van deze reis was om de progressieve Spaanse politiek, de mate van emancipatie en actieve feministische beweging te leren kennen.
Geen machismo maar gelijkheid
Hoewel velen misschien denken aan een machocultuur, liggen de feiten anders. Spanje presteert beduidend beter dan Nederland als het gaat om gendergelijkheid: de loonkloof is kleiner, de politieke participatie van vrouwen is hoger en Internationale Vrouwendag leeft. Zo gaan tijdens de jaarlijkse Women’s March op 8 maart mensen in grote getale de straat op en deden op 8 maart 2018 5,3 miljoen mensen, bijna 12% van de Spaanse bevolking, mee aan een vrouwenstaking[1]. Dat maakt impact: voor maatschappelijke verandering moet je minstens 3,5% van de bevolking in beweging krijgen.[2] In Spanje is actiebereidheid, en dat verklaart wellicht het draagvlak voor progressieve wetten, zoals gelijk ouderschapsverlof, menstruatieverlof en het breed invoeren van vrouwenquota. Interessant is ook dat Spanje, in tegenstelling tot veel Europese landen, de invloed van extreemrechts heeft weten te beperken. Het land wordt momenteel geregeerd door een progressieve coalitie, gevormd door de sociaaldemocratische PSOE en de linkse coalitiepartij Movimiento Sumar.
Een jonge democratie en een lange geschiedenis van zusterschap
Om de Spaanse politiek en het feminisme te begrijpen, hielp de historische context die we geschetst kregen bij de Nederlandse ambassade. Spanje heeft een jonge democratie: de verschrikkingen van Franco’s dictatuur liggen nog vers in het geheugen. Pas in 1978 werd de democratische grondwet ingevoerd. En die democratie wordt gewaardeerd: het brengt veiligheid, gelijkheid en autonomie. Vrouwen waren bovendien, door het katholicisme en de daarbij behorende traditionele rolpatronen en grote gezinnen, vaak op elkaar aangewezen. Deze geschiedenis en cultuur van zusterschap, heeft mogelijk geleid tot een krachtige feministische beweging die ook politieke steun geniet[3]. Viva España Feminsta!
Feminisme en politiek aan de universiteit
Voor wetenschappelijke duiding bezochten we de Universidad Complutense Madrid, waar we spraken met Emanuela Lombardo en Paloma Caravantes van de faculteit politicologie en sociologie. Zij onderzoeken hoe feminisme kan bijdragen aan het inclusiever maken van politiek[4]. Lombardo en Caravantes zien institutionalisering als de sleutel voor de verankering van gelijke rechten: de invoering van Spanjes “Instituut voor Vrouwen[5]” en beleidsmaatregelen zoals de “Gender Impact Assessments” hebben ervoor gezorgd dat feministische waarden zijn geïntegreerd in beleid en politieke cultuur. De beste manier om seksisme in de politiek te bestrijden, stellen Lombardo en Caravantes, is door zowel symbolische als substantiële representatie te bevorderen. Dit betekent dat politieke leiders niet alleen een duidelijke positie moeten innemen tegen seksisme, maar dat vrouwen ook meer politieke macht moeten krijgen om beleid te beïnvloeden. Intersectionaliteit is hierbij cruciaal, omdat seksisme vaak gepaard gaat met andere vormen van onderdrukking, zoals racisme en homofobie. Spanjes feministische beweging is een voorbeeld van hoe sociale en politieke krachten samen kunnen komen om seksisme structureel te bestrijden en gelijkheid te bevorderen. Deze onderzoekers geven ontzettend interessante inzichten, ik kan hier een apart artikel aan wijden. Ga in ieder geval iets van ze lezen, in de voetnoot zet ik een link[6].
Politieke koplopers: Podemos en Movimiento Sumar
En natuurlijk hebben wij ook kennisgemaakt met een aantal Spaanse politieke partijen: Podemos en Movimiento Sumar. Noemí Santana, gedeputeerde in het Spaanse parlement, en Marilyn dos Santos van Podemos ontvingen ons op het Ministerie voor Gelijkheid (de naam alleen al. Wat moet het heerlijk zijn om te leven in een land dat zo veel prioriteit aan gelijkheid geeft, dat er een heel ministerie voor in het leven is geroepen). Podemos is ontstaan als grassroots-beweging en is onder andere verantwoordelijk voor het invoeren van de wet “Solo si es si” (alleen ja is ja), ingevoerd na collectieve verontwaardiging en grootschalige demonstraties naar aanleiding van een groepsverkrachting. De wet is onderdeel van een groter plan om de seksuele veiligheid van vrouwen te bevorderen. Zo worden er onder andere door het hele land centra geopend waar vrouwen die te maken hebben (gehad) met seksueel geweld terecht kunnen.[7] Ook heeft Irene Montero, de Minister voor Gelijkheid, het menstruatieverlof geïnitieerd.[8] Ik vond het fantastisch om deze activistische vrouwen, met neusring en feministisch t-shirt, progressieve politiek te zien bedrijven in de traditionele pracht en praal van het Spaanse parlement.
Tot slot spraken we met Amanda Andrades van Movimiento Sumar. Dit was voor mijn GL/Femnet-collega Liefke en mij extra interessant, omdat Sumar een linkse coalitiepartij is. Goede inspiratie dus voor onze eigen linkse samenwerking. Andrades heeft een protocol gemaakt om te zorgen voor een inclusief partijbeleid. Hierin staan bijvoorbeeld richtlijnen voor een 50/50 man-vrouwverdeling, op elk niveau. Er is bewust gekozen voor het benoemen van vrouwen op de drie topposities binnen de partij. Verder is er ook beleid gemaakt voor inclusieve communicatie en samenwerking. En dat gaat niet alleen over taalgebruik, maar ook over hoe je ervoor zorgt dat iedereen evenveel spreektijd krijgt en dat ook mannen uit zichzelf een rondje koffie kunnen halen tijdens een vergadering. Er staat in dat je alleen een gelijkwaardige partijstructuur kan bouwen als bijeenkomsten ook voor iedereen toegankelijk zijn. En toegankelijk zit ‘m ook in het beschikbaar stellen van kinderopvang als je op zaterdagochtend een partijbijeenkomst organiseert. Dit beleid is niet vrijblijvend: alle mannen binnen de partij moeten op cursus. Ik heb enorme bewondering voor de pioniersrol die Andrades vervult. Wat mij is bijgebleven is hoe zij, volgens goed Spaans feministisch gebruik, laat zien hoe patriarchale structuren zorgen voor veel maatschappelijke en economische problemen, ook voor mannen. Als voorbeeld gaf Amanda huisvesting, net als bij ons een groot probleem. Er zijn niet onvoldoende woningen doordat vervelende feministen alsmaar willen scheiden, zoals extreemrechts propagandeert, maar omdat er gewoonweg niet genoeg betaalbare huizen zijn. En laten we daar, samen, wat aan doen.
Concrete acties in Nederland
Op onze laatste ochtend in Madrid bedachten we concrete plannen om onze samenwerking als alliantiepartners en politieke vrouwennetwerken te verstevigen. Een paar ideeën:
- Een feministisch protocol ontwikkelen, zoals dat van Movimiento Sumar. We willen een basisstuk maken, dat vervolgens door elk politiek vrouwennetwerk aangescherpt kan worden naargelang de specifieke partijcultuur. Dit protocol kunnen wij als vrouwennetwerken aanleveren bij onze partijbesturen, waardoor ze concrete actiepunten hebben om een gelijkwaardige en inclusieve cultuur en structuur te kunnen bewerkstelligen.
- Verbinden met nog meer vrouwennetwerken om partijoverstijgende thema’s samen op te pakken. Bijvoorbeeld: groepsbelediging op grond van geslacht en gender is niet gekwalificeerd in het wetboek van strafrecht, waardoor de “heren” van het ASC niet vervolgd konden worden voor hun mensonterende uitspraken richting vrouwelijke corpsgenoten.[9] Daar moet verandering in komen.
- Samen de media opzoeken als er iets ongehoords gebeurt. Dit laatste punt hebben we al met succes uitgevoerd.[10]
Met deze inspiratie uit Spanje kijken we ernaar uit om gelijkheid en zusterschap binnen onze eigen partijen en daarbuiten verder uit te bouwen.
[1] https://www.bbc.com/news/world-europe-43324406
[2] https://www.nabl.nl/artikelen/wonderbaarlijke-wiskunde/de-drie_en_een_half-procent-regel/
[3] https://newleftreview.org/issues/i151/articles/monica-threlfall-the-women-s-movement-in-spain
[4] https://ccindle.org/wp-content/uploads/2024/07/Evidence-Bite_v2.pdf
[5] https://www.inmujeres.gob.es/en/elInstituto/conocenos/home.htm
[6] https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14782804.2022.2090322
[7] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/solo-si-es-si-ook-spanje-maakt-seks-zonder-nadrukkelijke-toestemming-strafbaar~b7a2ced1/
[8] https://www.volkskrant.nl/buitenland/spanje-gooide-hoge-ogen-met-invoering-menstruatieverlof-maar-bijna-niemand-maakt-er-gebruik-van~b3d307a3/
[9] https://www.om.nl/actueel/nieuws/2023/08/01/uitingen-over-vrouwen-tijdens-diner-amsterdams-studenten-corps-niet-strafbaar
[10] https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-vrouwenhaat-ondermijnt-de-democratie~bdfaa1a7/
